หอสมุดดำรงราชานุภาพเป็นห้องสมุดอนุสรณ์แด่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ผู้ทรงเป็นพระบิดาแห่งประวัติศาสตร์และโบราณคดีพระองค์แรกของประเทศไทย ทรงได้รับการยกย่องจากองค์การ UNESCO ในปี พ.ศ. 2505 ให้เป็นบุคคลสำคัญของโลก

 

      หอสมุดดำรงราชานุภาพ เดิมเป็นหน่วยงานหนึ่งรวมอยู่ในกองวรรณคดี กรมศิลปากร ตั้งอยู่ตรงที่ว่างระหว่างหอพระสมุดวชิรญาณ ตึกถาวรวัตถุ)กับวัดมหาธาตุยุวราษฎร์รังสฤษดิ์ เป็นอาคารทรงไทยชั้นเดียว มีเนื้อที่ประมาณ 168 ตารางวา

 

      หอสมุดดำรงราชานุภาพเปิดให้บริการมาตั้งแต่วันที่ 21 มิถุนายน 2490 ซึ่งตรงกับ วันคล้ายวันประสูติของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในขณะนั้นศาสตราจารย์พระยาอนุมานราชธน ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมศิลปากร ต่อมาได้มีพระราชกฤษฎีกาจัดวางระเบียบราชการกรมศิลปากรใหม่ เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2495 กองวรรณคดีเปลี่ยนชื่อเป็น กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ หอสมุดดำรงราชานุภาพมีฐานะเป็นแผนกหนึ่งของกองวรรณคดีและประวัติศาสตร์

 

      ครั้นถึงวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2504 มีการแบ่งส่วนราชการกรมศิลปากรใหม่อีกครั้ง โดยแยกหอสมุดวชิราวุธ หอสมุดวชิรญาณ และหอสมุดดำรงราชานุภาพ ออกจากกองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ ไปตั้งเป็นหอสมุดแห่งชาติ และแบ่งเป็น 3 แผนก คือ แผนกหอสมุด แผนกหนังสือตัวพิมพ์ และแผนกหนังสือตัวเขียนและจารึก หอสมุดดำรงราชานุภาพ รวมอยู่ในแผนกหอสมุดตั้งแต่นั้นมา

 

      ปัจจุบันหอสมุดดำรงราชานุภาพเป็นอาคาร 3 ชั้น ทรงยุโรป ตั้งอยู้บริเวณวังวรดิส เป็นห้องสมุดที่เก็บรวบรวมหนังสือหายากซึ่งพระองค์ทรงสะสมไว้ทั้งภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ ประมาณ 7,000 เล่ม เมื่อพระองค์สิ้นพระชนม์ หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิสกุล ซึ่งเป็นทายาทองค์หนึ่งได้รับมรดกส่วนที่เป็นหนังสือทั้งหมด รวมทั้งสิ่งของมีค่าต่างๆ ตลอดจนภาพถ่ายส่วนพระองค์ และได้ประทานให้เป็นสมบัติของชาติ โดยขอให้กรมศิลปากรจัดตั้งเป็นห้องสมุดเพื่อเป็นอนุสรณ์แด่พระบิดาให้คงอยู่คู่ประเทศชาติต่อไป

หอสมุดดำรงราชานุภาพ
ที่ตั้ง : 182 ถนนหลานหลวง เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย กรุงเทพฯ 10100
ติดต่อ : โทร. 0-2282-9110 ,0-2241-7577 ,0-2281-2133 โทรสาร. 0-2282-9100