๑๐. ตำนานพระธาตุพนม
             เลขทะเบียน ๕๖๕/๑ จำนวน ๑ ผูก อักษรธรรมอีสาน ภาษาไทยอีสาน-บาลี เส้นจาร ฉบับลานดิบ ไม่มีไม้ประกับ ขนาดใบลานยาว ๕๖ เซนติเมตร กว้าง ๕ เซนติเมตร เป็นสมบัติเดิมของหอสมุด ชำรุดเล็กน้อย

 

             การดูแลรักษาเอกสารโบราณประเภทคัมภีร์ใบลาน

             คัมภีร์ใบลานเป็นเอกสารโบราณประเภทหนึ่ง ทำจากใบของต้นลานที่มีลักษณะไม่อ่อนไม่แก่ เป็นวัสดุธรรมชาติที่นำมาบันทึกโดยใช้เหล็กจารจารรูปอักษร แล้วใช้ลูกประคบชุบเขม่าผสมน้ำมันยางประคบใบลานที่จารเสร็จแล้ว จากนั้นวางทรายละเอียดคั่วร้อนลงบนพื้นผิวใบลาน ใช้ลูกประคบเปล่าเช็ดทรายเพื่อให้เขม่าผสมน้ำมันยางหลุดออก เหลือแต่เขม่ากับน้ำมันยางที่อยู่ในร่องตัวอักษร จะเห็นร่องรอยอักษรที่จารชัดขึ้น ใบลานที่จารแล้ว เป็นเรื่อง เป็นตอน หลายๆ ใบรวมกัน เจาะรูร้อยด้วยสายสนองเป็นผูกๆ  เก็บในมัด มีไม้ประกับประกบบนล่างคล้ายปกสมุดหรือหนังสือ เพื่อให้ใบลานมีความปลอดภัย ไม่แตกหัก พังง่าย  ใช้เชือกมัดแล้วห่อด้วยผ้าห่อคัมภีร์ ใช้ใบลานเปล่าเขียนป้ายบอก หมวด หมู่ ชื่อเรื่อง เลขที่ มัด ตู้ ชั้น จากนั้นใช้เชือกมัดอีกครั้งหนึ่ง  แล้วจัดเก็บในตู้ตามระบบการจัดเก็บ เพื่อสืบค้นได้สะดวก
             กลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก หอสมุดแห่งชาติมีหน้าที่ดูแลเอกสารโบราณที่ตกทอดมาตั้งแต่ครั้งหอพระสมุดวชิรญาณ และมีหน้าที่สำรวจ จัดทำทะเบียนเอกสารโบราณทุกประเภท ทั้งที่เป็นสมบัติเดิมและสำรวจพบใหม่ โดยเฉพาะคัมภีร์ใบลานมีการอ่าน  แยกแยะหมวดหมู่ จัดทำทะเบียน อนุรักษ์ จัดเก็บเอกสารให้เป็นหมวดหมู่ จัดทำบัญชีเพื่อการค้นคว้าหรือให้บริการได้อย่างสะดวก  เก็บไว้ในตู้และห้องที่ปลอดภัย  ปรับอุณหภูมิห้องจัดเก็บเอกสารโบราณประมาณ ๒๒- ๒๔ องศาเซนเซียส ส่วนความชื้นอยู่ระหว่าง ๕๐-๖๕ % โดยปรับอุณหภูมิตลอด ๒๔ ชั่วโมง ไม่ให้ร้อนหรือมีความชื้นมาก เพราะห้องที่ร้อนมากหรือมีความชื้นมากเกินไป เป็นอันตรายต่อคัมภีร์ใบลานที่ผลิตจากวัตถุธรรมชาติ ห้องที่ชื้นเกินไปเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดเชื้อรา แมลง ผ้า ส่วนแสงแดดหรือความร้อนจากอากาศ หรือแสงไฟที่แรงจัดทำให้ใบลานกรอบ ผุพังเร็ว  ตู้ที่ใช้จัดเก็บคัมภีร์ใบลานเป็นตู้เหล็กรางเลื่อน (compactus) ป้องกันแมลงหรือป้องกันหนูเข้าไปกัดคัมภีร์ใบลานได้
             เจ้าหน้าที่ที่ดูแลเอกสารโบราณทุกชนิด โดยเฉพาะคัมภีร์ใบลาน หยิบจับคัมภีร์ใบลานอย่างระมัดระวังและเบามือ สวมถุงมือเพื่อป้องกันเหงื่อสัมผัส เพราะเหงื่อมีความเป็นกรด ซึ่งทำลายเนื้อใบลานได้  มีการทำความสะอาดห้องจัดเก็บให้สะอาดเสมอ ไม่ให้ห้องมีฝุ่น ไม่นำอาหาร หรือขยะมาวางไว้ใกล้ เพราะล่อหนูและแมลงให้เข้ามา ห้องจัดเก็บมีระบบความปลอดภัย  มีผู้รับผิดชอบดูแล ป้องกันเอกสารโบราณทุกประเภทได้แก่ จารึก หนังสือสมุดไทย และคัมภีร์ใบลานที่ดูแลสูญหาย และป้องกันภัยที่เกิดกับเอกสารโบราณ เช่น อุทกภัย อัคคีภัย เป็นต้น
             มีการทำสำเนาคัมภีร์ใบลานโดยการถ่ายดิจิทัล ภาพนิ่ง คัดถ่ายถอด ตีพิมพ์เผยแพร่ เพื่อทำให้ต้นฉบับมีสำเนา สามารถใช้ศึกษาค้นคว้าและบริการแทนต้นฉบับ เพื่อรักษาสภาพเอกสารโบราณต้นฉบับคงอยู่สืบไปอย่างยาวนาน มีระเบียบการบริการ เรียกว่าเป็นการบริการเชิงอนุรักษ์
             นอกจากนี้ยังคอยดูแลเอาใจใส่คัมภึร์ใบลาน เปิดหรือคลี่ดูคัมภึร์ใบลานในบางครั้งโดยการใส่ถุงมือ เพื่อไม่ให้ใบลานติดกัน ตรวจสอบแมลงหรือไข่แมลงที่ซ่อนอยู่หรือมีฝุ่นที่เกิดจากการชำรุดเองหรือเรียกว่ากินตัว (ผุหรือขาดกร่อนไปเอง) ถ้าคัมภึร์ใบลาน ชำรุด เมื่อทำสำเนาแล้ว ต้องส่งฝ่ายอนุรักษ์ดำเนินการซ่อมแซมตามหลักวิชาการต่อไป นอกจากนี้เจ้าหน้าที่ของกลุ่มหนังสือตัวเขียนและจารึก ศึกษา วิเคราะห์ วิจัยหนังสือคัมภีร์ใบลาน ตีพิมพ์เผยแพร่ เพื่อเป็นประโยชน์ทางวิชาการและเผยแพร่ความรู้แก่ประชาชน